ኣብዚ እዋን ዝበዝሑ ሃገራት ዓለም ናብ ዲጂታላዊ ፋይናንስን ኣገልግሎታት ብድሪን እናሰጋገራሉ ዘለዋሉ እዋን፣ ኤርትራ ግን ሕጂ'ውን ኣብዚ መዳይ እዚ ሕጂ'ውን ኣብ መጀመርታ ምዕራፍ ትርከብ። እዚ ጽሑፍ እዚ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ዲጂታላዊ ብድሪን ንግዳዊ ኣበድራን ዝምልከት ኩነታት ብዝርዝር ዝግምግም እዩ። ነቲ ዘሎ ማዕቀፍ ሕጊ፣ ዝርከቡ ኣማራጺታት፣ ንተጠቀምቲ ዘጋጥም ስግኣታት ከምኡ'ውን ንመጻኢ ዝኸውን ግብራዊ ምኽሪ ይህብ።
ዘሎ ኩነታት ዲጂታላዊ ብድሪ ኣብ ኤርትራ
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ምዕራፍ ንግዳዊ ብድሪ ኣብ 2025 ሕጂ'ውን ኣዝዩ ሓድሽ ምዃኑን ብወግዒ ብዝካየድ መንግስታዊ ቁጽጽር ዝተሓወሰ ምዃኑን ይዝሕለፍ። ኣብዚ እዋን ብሞባይል ዝስርሑ መተግበሪታት ብድሪ ወይ ዲጂታላዊ መድረኻት ኣበድራ ዝሰርሑ የብልናን። ባንክታት መንግስቲ (ባንክ ኤርትራ፣ ንግዲ ባንክ ኤርትራ፣ ንግድን ኣባይትን ባንክ) ንወግዓዊ ብድሪ ዝውሩ ሓይልታት ኮይኖም፣ ዲጂታላዊ መተግበሪታት ብድሪ ግን ፈጺሙ የለን።
ዝተወሰና ጎረባብቲ ሃገራት ከም ኢትዮጵያ (ብመተግበሪታት ሚጩ፣ ሚልኪ፣ እፎይታ) ዝኣመሰላን፣ ወፍሪታት ልኡኽ ገንዘብን ንኣሽቱ ብድሪታት ንምትእትታው ዝገበርወኦ ፈተነታት ናብ ኤርትራ ኣይበጽሐን። ስለዚ፣ ኤርትራውያን ንፋይናንሳዊ ድሌታቶም ብመብዛሕትኡ ኣብ ዘይወግዓዊ ኣገባባት ብድሪ – ስድራቤታት፣ ልውውጥ ቁጠባዊ ጉጅለታት (እቑብ) – ወይ ድማ ካብ ዝተዘርግሑ ቤተሰቦም ዝመጽእ ገንዘብ ይምርኮሱ። እዚ ክፍቲ ቦታ ንፋይናንሳዊ ምትእትታው ጸገም ኮይኑ፣ ኣብ መጻኢ ንዘመናዊ ፋይናንሳዊ ቴክኖሎጂ (fintech) ዝድግፉ ኩባንያታት ድማ ዕድል ይፈጥር።
ባንካዊ ትካላትን ምጥቃም ቴክኖሎጂን
- ቁጽሪ ህዝቢ: ኣስታት 3.4 ሚልዮን።
- ባንካዊ ኣገልግሎት ዘይረኸቡ ሰባት: ልዕሊ 70% ዝኾኑ ኤርትራውያን ናይ ባንክ ሕሳብ የብሎምን።
- ባንካዊ ትካላት: ኣብ ኤርትራ ዝርከባ ሰለስተ መንግስታዊ ባንክታት ጥራይ እየን፤ እወን ድማ ባንክ ኤርትራ፣ ንግዲ ባንክ ኤርትራ፣ ንግድን ኣባይትን ባንክ እየን።
- ዲጂታላዊ ምጥቃም: ምሽፋን ኢንተርነት ኣብ መላእ ሃገር 35% ጥራይ እዩ። ምሽፋን ሞባይል ድማ 50% ይበጽሕ። እዚ ድማ ንዲጂታላዊ ኣገልግሎታት ዝድግፍ መሰረተ ልምዓት ሕጂ'ውን ኣዝዩ ድኹም ምዃኑ የርኢ።
ማዕቀፍ ሕግን ቁጽጽርን
ፋይናንሳዊ ንጥፈታት ኣብ ኤርትራ ብባንክ ኤርትራ ብጽኑዕ ይቆጻጸር። እዚ ድማ ንኹሉ ባንካዊ ንጥፈታትን ፋይናንሳዊ ኣሰራርሓታትን የጠቓልል።
ሕጋዊ ማዕቀፍ
- ናይ ብሕቲ ባንክታት: ኣብ ኤርትራ ናይ ብሕቲ ባንክታት ክህሉ ኣይፍቀድን። ኩለን ባንክታት መንግስታዊ እየን።
- ሞባይል ገንዘብን ፋይናንሳዊ ቴክኖሎጂን: ንሞባይል ገንዘብ ወይ ድማ ንፋይናንሳዊ ቴክኖሎጂ (fintech) ዝምልከት ሕጋዊ ማዕቀፍ የለን። እዚ ማለት ዲጂታላዊ ኣበድርቲ ክሰርሑ ዝፈቕድ ፍቓድ ወይ ሕጊ ኣይተዳለወን።
- ዲጂታላዊ ብድሪ: ዲጂታላዊ ብድሪ ኣብ ደንቢታት ብሄራዊ ባንክ ኣይርከብን። "ኦፕን ባንኪንግ" (open banking) ማለት ንባንካዊ ሓበሬታ ዝምልከት ሕጋዊ ማዕቀፍ ኣብ ኣጀንዳ ፖሊሲ ባንክ ኤርትራ የለን።
- ምእታው ፋይናንሳዊ ቴክኖሎጂ: ዝኾነት ፋይናንሳዊ ቴክኖሎጂ ኩባንያ ናብ ኤርትራ ንምእታው ቀጥታዊ ሚኒስተራዊ ፍቓድ፣ ስምምዕዊ ምድላው፣ ከምኡ'ውን ብዙሕ ወፍሪ ኣብ ከባብያዊ መሠረተ ልምዓት የድልያ። እዚ ድማ ንሓደስቲ ኣበድርቲ ምእታው ኣዝዩ ኣጸጋሚ ይገብሮ።
ዝርከቡ መተግበሪታት ብድሪን ኣማራጺታትን
ኣብ ኤርትራ ዝኾነ ሞባይል ወይ ዲጂታላዊ መተግበሪ ብድሪ ንኤርትራውያን ተጠቀምቲ ዝዓመተ ኣይተጀመረን ወይ ድማ ንጡፍ ኣይኮነን። ኩለን ዲጂታላዊ መድረኻት ብድሪ ኣብ ጎረባብቲ ሃገራት (ምሳሌ፡ ሚጩ፣ ሚልኪ፣ እፎይታ ኣብ ኢትዮጵያ) ይርከባን ናብ ኤርትራ ኣይተስፋሕፍሓን።
ዋና ዋና መተግበሪታት ብድሪ
ኣብ ኤርትራ ንተጠቀምቲ ብቐጥታ ብድሪ ዝህቡ ሃገርኛ ወይ ኣህጉራዊ ዲጂታላዊ ኣበድርቲ የብልናን። ስለዚ፣ ዝርዝር ናይ "ዋና ዋና መተግበሪታት ብድሪ" ኣብ ኤርትራ ክቐርብ ኣይካኣልን። ዝኾነ ይኹን ኣብ ኤርትራ ብድሪ ይህቡ ዝብል ምኽንያት ኣይተረጋገጸን።
ወለድን መጠን ብድሪን
ምስቲ ኣብ ኤርትራ ዝሰርሕ ዲጂታላዊ ኣበዳሪ ስለዘየለ፣ ንዲጂታላዊ ብድሪ ዝምልከቱ ወለድን መጠን ብድሪን ክቐርቡ ኣይኽእሉን። ተጠቀምቲ ንወግዓዊ ብድሪ ናብ መንግስታዊ ባንክታት ክርከቡ ይኽእሉ። ኣብኣ ድማ ብባንክ ኤርትራ ዝተወሰኑ ወግዓዊ ወለድን መርሃ ግብሪ ምኽፋልን ይርከብ።
ኣገልግሎታት ልኡኽ ገንዘብ
ሓይልታት ልኡኽ ገንዘብ ኣብ ኤርትራ ዋላ እኳ ቀጥታዊ ኣገልግሎት ብድሪ እንተዘይሃቡ፣ ንፋይናንሳዊ ድሌታት ህዝቢ ንምሽፋን ግን ኣገዳሲ ግደ ይጻወቱ። እዞም ትካላት እዚኦም በቲ ካብ ኤርትራውያን ዲያስፖራ ዝመጽእ ገንዘብ ናብ ሃገሮም ከም ዝመሓላለፍ ይገብሩ።
- Chimoney: ካብ ዓባይ ብሪጣንያ ዝፍለጥ ወፍሪ ልኡኽ ገንዘብ ኮይኑ፣ ገንዘብ ብባንክ ወይ ብሞባይል መሕለፊ ገንዘብ ንምልኣኽ የገልግል። ኣብ ኤርትራ ዝኾነ ኣገልግሎት ብድሪ የብሉን።
- Red Sea Money Transfer Ltd: እዚ'ውን ካብ ዓባይ ብሪጣንያ ዝምርሑ ወፍሪ ልኡኽ ገንዘብ ኮይኑ፣ ንምልኣኽ ገንዘብ ይጥቀሙ። ኣገልግሎት ብድሪ የብሉን።
- Dahabshiil: ካብ ዓባይ ብሪጣንያ/ሶማልያ ዝምርሑ ዓለምለኻዊ ወፍሪ ልኡኽ ገንዘብ ኮይኑ፣ ብናይ ጥረ ገንዘብ ምእካብ ወይ ሞባይል መሕለፊ ገንዘብ የገልግል። ኣብ ኤርትራ ብድሪ ኣይህብን።
ዘይወግዓዊ ምንጭታት ብድሪ
ኣብዚ እዋን፣ መብዛሕትኦም ኤርትራውያን ንፋይናንሳዊ ድሌታቶም ንምሽፋን ኣብዘይወግዓዊ ምንጭታት ብድሪ ይምርኮሱ። እዚ ድማ ብመብዛሕትኡ ብስድራቤታት፣ ፈተውቲ፣ ከምኡ'ውን ብማሕበራዊ ጉጅለታት (ከም እቑብ) ዝካየድ እዩ።
- እቑብ: እዚ ብማሕበረሰብ ዝምርሑ ኣገባብ ቁጠባ ኮይኑ፣ ኣባላት ብወርሒ ወይ ብሰሙን ገንዘብ የዋህዱ እሞ ድሕሪኡ ብተራ ንሓድሕዶም የለቅሑ። እዚ ኣገባብ እዚ ንጹርነትን ምትእምማንን ዝዓብለሎ እዩ።
- ብድሪ ካብ ስድራን ፈተውትን: እዚ ብመብዛሕትኡ ብዘይጽሑፍ ውዕልን ብዘይወለድን ዝካየድ እዩ። ኣብዚ ኣገባብ እዚ ንጹርነትን ግዜዊ ምኽፋልን ዝምልከት ጸገማት ክፈጥር ይኽእል እዩ።
ንተጠቀምቲ ዘጋጥም ስግኣት
ምስቲ ኣብ ኤርትራ ዝሰርሑ ፍቓድ ዝወሃቦም ዲጂታላዊ ኣበዳሪታት ስለዘየለ፣ ኤርትራውያን ተጠቀምቲ ናብ ዘይወግዓዊ ምንጭታት ብድሪ ክምርኮሱ ይግደዱ። እዚ ድማ ንዝተፈላለዩ ስግኣታት የቃልዖም።
- ንጹርነት ዘይብሎም ዘይወግዓዊ ምንጭታት: እዚኦም ኣገባባት ብድሪ ንጹርነት ዘይብሎም፣ ንልዑል ወለድን ምጥሓስ ግላዊ ሓበሬታን ዕድል ይህቡ። ኣብ ውዕልን መተካእታን ዝምልከት ጸገማት ክፈጠሩ ይኽእሉ።
- ምዝንባል ልኡኽ ገንዘብን ልዑል ክፍሊትን: ገንዘብ ካብ ወጻኢ ሃገራት ናብ ኤርትራ ንምልኣኽ ግዜ ክወስድ ይኽእል፣ ከምኡ'ውን ልዑል ክፍሊት የኸትል። እዚ ድማ ኣብ ግዜዊነት ብድሪ ጽልዋ ይገብር።
- ዲጂታላዊ ምግላል: ዲጂታላዊ ኣገልግሎታት ብድሪ ብዘይምህላው፣ ብዙሓት ሰባት ካብ ፋይናንሳዊ ቴክኖሎጂ ዝርከብ ዕድል ይግለሉ። እዚ ድማ ንፋይናንሳዊ ድኻም ህዝቢ የብሱ።
መጻኢ ዕድላትን ዝምባለታትን
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ዲጂታላዊ ብድሪ ምዕራፍ ሕጂ'ውን ሓድሽ እኳ እንተኾነ፣ ንመጻኢ ግን ብዙሕ ዕድላት ክህልውዎ ይኽእል እዩ። ምዕባለ ኣብ መሰረተ ልምዓት ዲጂታልን ምሕያል ሕጋዊ ማዕቀፍን ንሓደስቲ ፋይናንሳዊ ቴክኖሎጂታት ናብ ሃገር ንምእታው ዕድል ክኸፍተሎም ይኽእል።
ምስቲ ሕጂ ዘሎ ምሽፋን ኢንተርነትን ሞባይልን፣ ንመጻኢ ግን ብዲጂታላዊ ኣገልግሎታት ዝጥቀሙ ሰባት ቁጽሮም ክውስኽ ይኽእል እዩ። መንግስቲ ኤርትራ ንፋይናንሳዊ ምትእትታው ዝድግፉ ፖሊሲታት እንተዳሊዩ፣ ሽዑ ዲጂታላዊ ኣበዳሪታት ንህዝቢ ኣገልግሎቶም ከቕርቡ ይኽእሉ። እዚ ድማ ንቑጠባ ሃገር ክሕግዝ ይኽእል እዩ።
ግብራዊ ምኽሪ ንተጠቀምቲ
ምስቲ ዘሎ ኩነታት፣ ኤርትራውያን ተጠቀምቲ ንፋይናንሳዊ ድሌታቶም ንምሽፋን ብንቕሓት ክሰርሑ ኣለዎም።
- ንወግዓዊ ብድሪ ናብ ባንክታት መንግስቲ ተጠቐሙ: ንዝኾነ ወግዓዊ ብድሪ ባንክታት መንግስቲ ተጠቐሙ። ኣብኣ ድማ ወግዓዊ ወለድን መርሃ ግብሪ ምኽፋልን ብንጹር ክትረኽቡ ትኽእሉ።
- ክፍሊት ልኡኽ ገንዘብ ኣረጋግጹ: ክፍሊት ልኡኽ ገንዘብ ኣብ ዝተፈላለዩ ኣገልግሎት ዝህቡ ትካላት (ከም Chimoney, Red Sea, Dahabshiil) ኣረጋግጹ። እዚ ድማ ንወጻኢታትን ግዜን ንምውሓድ ይሕግዝ።
- ንዘይወግዓዊ ብድሪታት ብጽሑፍ ኣስንዩ: ንዘይወግዓዊ ብድሪታት ክትክእልዎ ዝከኣለኩም ብጽሑፍ ኣስኒድኩም፣ ኣብ ውዕላትን መተካእታን (እንተሃልዩ) ተሰማምዑ። እዚ ድማ ኣብ መጻኢ ንዘጋጥም ምጥርጣር ይቕንስ።
- እቑብ ተጠቐሙ: እቑብ ከም ንጹር ማሕበረሰብ ዝምድብ ኣማራጺ ቁጠባን ብድሪን ብምምርማር ተጠቐሙ። እዚ ኣገባብ እዚ ንጹርነትን ምትእምማንን ዝዓብለሎ እዩ።
- ሕጋዊ ምዕባለታት ተኸታተሉ: ንመጻኢ ፍቓድ ዝወሃቦም ዲጂታላዊ ኣበድርቲ ብዝምልከት ሕጋዊ ምዕባለታት ክትከታተሉ ጽቡቕ እዩ። ከምኡ'ውን ምስ ንፋይናንሳዊ ምትእትታው ዝድግፋ ሲቪላዊ ማሕበራት ተራኸቡ።
ኣብ መደምደምታ፣ ኤርትራ ኣብ ዲጂታላዊ ብድሪ ምዕራፍ ሕጂ'ውን ብዙሕ ክትሰርሖ ዘለዋ ሃገር እያ። ምዕባለ ኣብ መሰረተ ልምዓትን ሕጋዊ ማዕቀፍን ንሃገር ናብ ዘመናዊ ፋይናንሳዊ ኣገልግሎታት ክሰጋግር ይኽእል። ኣብዚ እዋን ግን ተጠቀምቲ ብጥንቃቐን ብንቕሓትን ፋይናንሳዊ ውሳነታቶም ክውስኑ ይግባእ።
