መእተዊ
ኣብ ኤርትራ ካብ ዘለዉ ኣገደስቲ ፋይናንሳዊ ትካላት ሓደ ዝኾነ ባንክ ንግድን ገዛን (Housing and Commerce Bank of Eritrea - HCB) ካብ 1994 ጀሚሩ ኣብ ቁጠባዊ ዕቤት እታ ሃገር ዓቢ ኣበርክቶ እናገበረ ይርከብ። መጀመርታ ከም ባንክ ገዛ ኤርትራ ተባሂሉ ብዝሒ ዘለዎም ገዛውቲ ንምህናጽን ናይ ሞርጌጅ ብድሪ ንምሃብን እዩ ተበጊሱ። ድሕሪኡ ግን ኣብ 1996 ዓ.ም. ብውሳነ ናይቲ ቀንዲ ወናኒኡ፣ ህዝባዊ ግንባር ንዲሞክራሲን ፍትሕን (ህግደፍ)፣ እቲ ባንክ ናብ ምሉእ ኣገልግሎት ዝህብ ባንክ ንግድን ገዛን ምሉእ ብምልኡ ተቐይሩ። እዚ ለውጢ እዚ ካብ ሞርጌጅ ብድሪ ወጻኢ ንፋይናንሳዊ ድጋፍ ንንግድን ፕሮጀክትታትን ንምስፍሕፋሕ ዝዓለመ እዩ።
እቲ ባንክ መጀመርታ ድሕሪ ናጽነት ንዝነበረ ጽዑቕ ድሌት ገዛ ብምምላስ ኣሽሓት ኣባይቲ ኣብ ዝተፈላለዩ ከተማታት ከም ሰምበል፣ ማይ ተመናይን ባጽዕን ብገዛእ ፍቓዱ ከም ዝተሃንጹ ይፍለጥ። ሕጂ ግን ንውልቀሰባት፣ ንኣናእሽተይን ዓበይትን ትካላት ንግዲ፣ ከምኡ’ውን መንግስታውያን ፕሮጀክትታት ዝርከቦም ብዙሕ ኣገልግሎት የቕርብ።
ባንክ ንግድን ገዛን ዘቕርቦ ኣገልግሎታት
ብድርን ኣገልግሎታቱን
ባንክ ንግድን ገዛን ንዝተፈላለየ ድሌታት ተጠቀምቲ ዝኸውን ሰፊሕ ኣገልግሎት ብድሪ የቕርብ። እዞም ቀንዲ ኣገልግሎታት ብድሪ እዞም ዝስዕቡ እዮም:
- ሞርጌጅ ብድርታት (Mortgage Loans): ንሓጺር፣ ማእከላይን ነዊሕን እዋን ዝኸውን ብድሪታት ንምህናጽ ገዛ፣ ምግዛእ ገዛ ወይ ንምትሕንፋጽን ምዕባይን ገዛ ይወሃብ። እዚ ብድሪ እዚ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ንዝነበረ ብርቱዕ ድሌት ገዛ ንምምላስ ዓቢ ኣበርክቶ ገይሩ እዩ።
- ንግዳዊ ብድርታት (Business Loans): ንዝተፈላለዩ ትካላት ንግዲ ንስራሕ ዝውዕል ገንዘብ (working capital)፣ ንንግዲ ዝኸውን ፋይናንስ (trade finance) ከም ደብዳበ ክሬዲት (letters of credit)፣ መረጋገጺ ጨረታ (bid bonds)፣ ወይ መረጋገጺ ኣፈጻጽማ (performance guarantees) ዝርከቦም ብድሪታት ይወሃብ።
- ናይ ፕሮጀክት ፋይናንስ (Project Finance): መንግስታውያን ፕሮጀክትታት ገዛን ካልኦት ዓበይቲ ንግዳዊ ምንቅስቓሳት ንምምላእ ዝኸውን ፋይናንሳዊ ደገፍ የቕርብ። እዚ ኣገልግሎት እዚ ንዓበይቲ ፕሮጀክትታት ከም ገዛውቲ ወይ ህንጻታት ንግዲ ዝኸውን ገንዘባዊ ደገፍ ዝህብ እዩ።
ወለድ፣ ክፍሊትን ካልእ ንጥፈታትን
- ናይ ወለድ መጠን: ንሞርጌጅ ብድርታት፣ ናይ ወለድ መጠን ኣብ መንጎ 18%ን 25%ን APR ከም ዝኸውን ይጥቀስ። ንንግዳዊ ብድርታትን ንፋይናንስ ንግድን ከኣ፣ ናይ ወለድ መጠን ካብ 18% ክሳብ 22% APR ዝበጽሕ እዩ፣ እዚ ግን ብግምት ዝተገመተን ኣብ ዝተፈላለዩ ኣዋጃትን ሰነዳትን ዝተመርኮሰን እዩ። ናይ ወለድ መጠን ብግልጺ ኣይተዘርገሐን እኳ እንተኾነ፣ ነፍስ ወከፍ ብድሪ ንዝምልከት ግን ብውልቂ ይፍለጥ።
- ናይ ብድሪ መጠን: ዝተሓተ ብድሪ 100,000 ናቕፋ (ኣብ ኣሜሪካዊ ዶላር ኣስታት 7,000) እዩ። ንሞርጌጅ ብድሪታት ግን ተጠቀምቲ ክንዲ 25% ናይቲ ዋጋ ገዛ ብቅድመ ክፍሊት ከም ዝሓቱ ይፍለጥ። እቲ ዝለዓለ ናይ ብድሪ መጠን ንዓበይቲ ፕሮጀክትታት ዝውሃብ ኮይኑ፣ ንሓደ ፕሮጀክት ዝኸውን ኩሉ ወጻኢታት ዝሽፍን ክኸውን ይኽእል፣ እዚ ድማ ብዙሓት ሚልዮናት ናቕፋ ዝበጽሕ እዩ።
- እዋን ምምላስ: ንሞርጌጅ ብድርታት፣ እቲ ገንዘብ ኣብ መንጎ 5ን 20ን ዓመታት ዝምለስ እዩ፣ እዚ ድማ በቲ ዝተወስደ ብድሪ ዓይነትን ብውልቃዊ ኩነታት እቲ ተጠቃምን ዝወሰን እዩ። ንንግዳዊ ብድርታት ከኣ፣ እቲ እዋን ካብ 1 ክሳብ 5 ዓመታት ክኸውን ይኽእል፣ ንኸባቢ ዝዘውር ገንዘብ (revolving lines) ድማ ዓመት ዓመት ይሕደስ።
- ኣገባብ ክፍሊት: ንሕቶ ብድሪን ምምልላስን 1% ክሳብ 2% ናይቲ ዝተፈቕደ ብድሪ ይኽፈል (እዚ ብግምት ኣብ ኢንዱስትሪ ደረጃ ዝተመርኮሰ እዩ)። ንዘርእስቲ ዝሓለፈ ክፍሊት ከኣ፣ ወርሓዊ 1% ናይቲ ዘርእስቲ ዝሓለፈ ገንዘብ ናይ መቕጻዕቲ ክፍሊት ከም ዝሕተት ይፍለጥ። ንዘይተወስደ ብድሪ (undrawn balances) ድማ 0.5% ናይ መቕጻዕቲ ክፍሊት ይሕተት። እዞም ክፍሊታት እዚኦም ብግልጺ ኣይተዘርገሑን እኳ እንተኾኑ፣ ኣብ ክልላዊ ባንኪ ንጥፈታት ዝተመርኮሰ ግምታት እዩ።
- ኣብያተ መራኸቢ (Collateral Requirements): ንሞርጌጅ ብድርታት፣ እቲ ባንክ ነቲ ዝውሃብ ገዛ ከም ቀንዲ መሓለዪ ይጥቀም። ንንግዳዊ ብድርታት ከኣ፣ ናይ ትካላት መረጋገጺ (corporate guarantees)፣ ናይ ገንዘብ ፍሰት መሓለዪ (cash flow pledges) ወይ ናይ ዘይተንቀሳቐሲ ንብረት መሓለዪ (fixed asset hypothecation) ከም መሓለዪ ይጥለብ። ንዓበይቲ ፕሮጀክትታት ከኣ፣ ናይ መንግስቲ ወይ ናይ ህግደፍ መረጋገጺ ይጥለብ።
ኣገባብ ሕቶን መስፈርትታቱን
ኣገባብ ሕቶ ብድሪ ኣብ ባንክ ንግድን ገዛን ብመንገዲ ቅርንጫፍታት ባንክ እዩ ዝካየድ።
- ኣገባብ ሕቶ: ብድሪ ክትሓቱ ትደልዩ ሰባት ብኣካል ናብ ቅርንጫፍ ባንክ ብምኻድ ናይ ብድሪ ቅጥዒ ክትመልኡ ኣለኩም። እዚ ብቐጥታ ኣብ ባንክ ዝካየድ ኣገባብ እዩ፣ ኦንላይን መመልከቲ ኣይርከብን።
- ዝጠለቡ ሰነዳት: ተጠቀምቲ ብድሪ ክትሓቱ ከለኹም ሃገራዊ መንነት ወረቐት ወይ ፓስፖርት፣ መረጋገጺ መንበሪ ቦታ፣ ከምኡ’ውን መረጋገጺ ኣታዊ ወይ ገንዘባዊ ምንጭታት ከቕርቡ ኣለዎም። ንንግዳዊ ትካላት ከኣ፣ ዝተፈላለዩ ናይ ንግዲ ሰነዳት የድልዩ።
- ገረንቲ ወይ ተረጋገጽቲ: ንውልቀሰባትን ትካላትን ንዝውሃብ ብድሪ፣ ዝርዝር ናይ ገረንቲ ወይ ተረጋገጽቲ ኣገዳሲ እዩ።
ዲጂታላዊ ኣገልግሎታትን ሞባይል ኣፕሊኬሽንን
ባንክ ንግድን ገዛን ሕጂ ንብድሪ ሕቶ ዝኸውን ዝተሓወሰ ሞባይል ኣፕሊኬሽን የብሉን። እቲ ባንክ ሓበሬታ ዝህብ ስታቲክ ዌብሳይት እኳ እንተሃለዎ፣ ናይ ብድሪ ሕቶ ወይ ካልእ ንጥፈታት ግን ብኦንላይን ኣይካየድን። ኩሉ ኣገልግሎታት ብኣካል ኣብ ቅርንጫፍ ባንክ ወይ ብኻልእ ኣገባባት እዩ ዝካየድ። ይኹን እምበር፣ ንገንዘብ ምቕባልን ምልኣኽን ዝኸውን ብሞባይል ስልኪ ዝካየድ ኣገልግሎት (mobile money) ኣብ መጀመርታ ደረጃ (pilot stage) ይርከብ።
ሕጋዊ ኩነታትን ምቁጽጻርን
ባንክ ንግድን ገዛን ብባንክ ኤርትራ ፍቓድ ዝወሃቦ ሃገራዊ ባንክ ንግዲ እዩ። እዚ ማለት ከኣ፣ ብሕጊ ባንክ ኤርትራ ዝምራሕን ኣብ ትሕቲ ዝምድናኡ ዝዓይየን እዩ። ንምቁጽጻር ገንዘብ ሕጽቦን ምምሕዳር ግብረ ሽበራን (AML/CFT) ዝምልከቱ ሕግታት ኤርትራን መምርሕታትን ይኽተል። ክሳብ ሕጂ ብግልጺ ዝተዘርገሐ ናይ ሕጊ ምጥሓስ ወይ መቕጻዕቲ ኣይርከብን።
ንጥቕሚ ተጠቀምቲ ዝኸውን፣ ባንክ ንግድን ገዛን ስታንዳርድ ዝኾኑ ናይ ብድሪ ውዕላት ብትግርኛን እንግሊዝኛን የቕርብ። ኣብ ውሽጢ እቲ ባንክ ንቅሬታታት ተጠቀምቲ ዝምልከትን ዝምልስን ኣካል (ombudsman channel) ኣለዎ።
ናይ ባንክ ኣቀማምጣ ኣብ ዕዳጋን ምስ ተወዳደርቱን
ምስ ህዝቢ ዝምድናን ድምጺ ተጠቀምትን
ንባንክ ንግድን ገዛን ዝምልከት ብግልጺ ዝተዘርገሐ ናይ ሞባይል ኣፕሊኬሽን ወይ ናይ ማሕበራዊ ሚድያ ርእይቶታት የብሉን። ይኹን እምበር፣ ብኣፍ ዝተዘርገሐ ሓበሬታ ከም ዝሕብሮ፣ እቲ ባንክ ብድሪ ንምሃብ እሙን እኳ እንተኾነ፣ ኣገባብ ምምልላስ ሕቶታት ግን ንዊት እዩ።
ዝውቱር ዝኾኑ ቅሬታታት እዞም ዝስዕቡ እዮም:
- እቲ ኣገባብ ሕቶ ብኣካልን ብወረቐትን ዝካየድ ብምዃኑ ግዜ ዝወስድ እዩ።
- ንናይ ወለድ መጠን ዝምልከት ድርድር ግልጽነት የብሉን።
ኣገልግሎት ህዝቢ ኣብ ቅርንጫፍታት ባንክ ወግዓዊ እኳ እንተኾነ፣ ነቲ ናይ መንግስቲ ትካላት ኣገባብ ዝመስል ብብቕዓት ይካየድ። እቲ ባንክ ካብ 1997 ክሳብ 2000 ኣብ ዝተፈላለዩ ዓበይቲ ፕሮጀክትታት ልዕሊ 2,100 ኣባይቲ ብምምላእ ዓበይቲ ዓወታት ከም ዘመዝገበ ይፍለጥ።
ምምስሳል ምስ ካልኦት ባንክታት ኤርትራ
ባንክ ንግድን ገዛን ኣብ ኤርትራ ካብ ዘለዉ ሰለስተ ቀንዲ ባንክታት ሓደ እዩ። እዞም ካልኦት ባንክታት ድማ ባንክ ንግዲ ኤርትራ (Commercial Bank of Eritrea)ን ባንክ ኢንቨስትመንትን ልምዓትን ኤርትራ (Eritrean Investment and Development Bank)ን እዮም።
- ባንክ ንግዲ ኤርትራ: እዚ ባንክ እዚ ሰፊሕ ናይ ቅርንጫፍታት ኔትዎርክ ዘለዎ ዝዓበየን ዝሰፍሐን ኣገልግሎት ዝህብ ባንክ እዩ።
- ባንክ ኢንቨስትመንትን ልምዓትን ኤርትራ: እዚ ባንክ እዚ ከኣ ቀንዲ ትኩረቱ ኣብ ፋይናንስ ልምዓት እዩ።
ባንክ ንግድን ገዛን ብፍላይ ኣብ ሞርጌጅ ፋይናንስን ኣብ መንግስታውያን ፕሮጀክትታት ገዛን ዘለዎ ነዊሕ ተመኩሮን ሞያን ዝፍለጥ እዩ። ንዓበይቲ ፕሮጀክትታት ገዛ ዝኸውን ብህግደፍ ዝድገፍ ጸጥታዊ ፋይናንስ ይውሃብ።
ንዕቤትን ምፍንው ንጥፈታትን ዝምልከት ብግልጺ ዝተዘርገሐ መደባት የብሉን። ይኹን እምበር፣ ምስ ኣህጉራዊ ትካላት ልምዓት ብምስራሕን ብመደብ ኤርትራ ሓሙሽተ ዓመትን ኣብ ዝምድና ዘለዎም ንጥፈታት ይካየዱ። ባንክ ንግድን ገዛን ምስ ዝተፈላለዩ ኣህጉራዊ ባንክታት ንኣገልግሎት ወጻኢ ሃገር ገንዘብ ዝምድና ከም ዘለዎ ይፍለጥ፣ ከምኡ’ውን ምስ ከም MoneyGram ዝኣመሰሉ ትካላት ገንዘብ ልውውጥ ዝሰርሕ እዩ።
ንዝጥቀሙ ሰባት ዝኸውን ምኽሪ
ንባንክ ንግድን ገዛን ኣገልግሎት ክትጥቀሙ ትደልዩ ሰባት እዞም ዝስዕቡ ነጥብታት ኣብ ግምት ከተእትውዎም ይግባእ:
- ኣገባብ ምምልላስ ሕቶ: እቲ ኣገባብ ብኣካልን ብወረቐትን ዝካየድ ብምዃኑ፣ ንሕቶ ብድሪኹም ብእዋኑ ኣብ ቅርንጫፍ ባንክ ብኣካል ክትቀርቡ ኣለኩም።
- ዝጠለቡ ሰነዳት: ኩሎም ዝጠለቡ ሰነዳት ከም መንነት ወረቐት፣ መረጋገጺ ኣታዊ፣ መረጋገጺ መንበሪ ቦታ ወዘተ. ብዝግባእ ከም ዝተዳለዉኩም ኣረጋግጹ።
- ናይ ወለድ መጠንን ክፍሊታትን: ብዛዕባ ናይ ወለድ መጠንን ካልኦት ክፍሊታትን ብዕምቆት ክትሓትቱን ንጹር ዝኾነ ሓበሬታ ክትረኽቡን ፈትኑ። እዚ ሓበሬታ እዚ ብግልጺ ስለዘይተዘርገሐ፣ ምሕታት ኣገዳሲ እዩ።
- ተመኩሮ ባንክ ኣብ ሞርጌጅ: እቲ ባንክ ኣብ ሞርጌጅ ፋይናንስ ዓቢ ተመኩሮ ዘለዎ ብምዃኑ፣ ንገዛ መሃንቲ ወይ ገዛ ክትገዝኡ ንትደልዩ ሰባት ኣገዳሲ ኣማራጺ ክኸውን ይኽእል እዩ።
- ምግምማት ምስ ካልኦት ባንክታት: ኣገልግሎታት ባንክ ንግድን ገዛን ምስ ካልኦት ባንክታት ኤርትራ ብምግምማት እቲ ንዓኹም ዝበለጸ ኣማራጺ ክትመርጹ ይምከር።
- ዲጂታላዊ ኣገልግሎት: እቲ ባንክ ዝተሓወሰ ዲጂታላዊ ኣገልግሎት ወይ ሞባይል ኣፕሊኬሽን ስለዘየብሉ፣ ኩሉ ንጥፈታት ብኣካል ኣብ ባንክ ወይ ብኻልእ ኣገባባት ከም ዝካየድ ኣይትረስዑ።
ባንክ ንግድን ገዛን ኣብ ኤርትራ ፋይናንሳዊ ኣገልግሎት ብምሃብ ዓቢ ተራ ይጻወት እኳ እንተኾነ፣ ነቲ ዘለዎ ንጥፈታትን ኩነታትን ብዕምቆት ብምግምጋም ጥራይ እዩ ንዝጥቀሙ ሰባት ዝበለጸ ውሳነ ንምውሳን ዝሕግዝ።
